Inovativna kombinatorika

Anagram za uvodni video ovog predavanja sam izveo pomoću Internet Anagram Servera, jedne od brojnih aplikacija za semantičku kombinatoriku. Muzika za video je moj remiks kompozicija koje su izvorno napravljene remiksovanjem ranijih kompozicija.^[1] To su samo dve od mnogih mogućih ilustracija da su jezik i umetnost inovativni kombinatorički sistemi i da se mišljenje delom zasniva na poređenju poznatog i nepoznatog, postojećeg i novog, odnosno na stvaranju analogija.^[2] Princip inovativne kombinatorike je značajan u svim oblastima ljudske kreativnosti od socijalizacije i društvenih odnosa, preko umetnosti, do tehnologije i nauke.^[3][4][5] Koncizno i duhovito ga prikazuje dokumentarni film na internetu Everything is a Remix (2011) Kirbyja Fergusona.

Inovativna kombinatorika u umetnosti se manifestuje kroz različite vrste referisanja i preuzimanja, u postupcima kao što su reminiscencija, refleksija, posveta, citat, kolaž, remiks, slobodna kopija, imitacija, kopija, falsifikat, plagijat itd.^[6][7][8] Sa ponavljanjem tema, motiva, formi i tehnika, ti postupci su značajan činilac umetničkog stvaralaštva, a istorije umetnosti se mogu posmatrati i kao priče o promenama kreativne kombinatorike. Umetničke reference stvaraju zadovoljstvo prepoznavanjem preuzetih sadržaja, koncepata i modela i, naročito, njihovim uodnošavanjem sa drugim poetičkim činiocima.

Umetnička inovativna kombinatorika sa sadržajima iz popularne kulture je na različite načine legitimizovana tokom 20 veka—od kubizma i dade preko pop-arta, Fluksusa i konceptualne umetnosti do postmodernizma u kojem postaje neka vrsta žanra—i danas postoji u brojnim strategijama i pristupima.^[9] Ona najčešće privlači pažnju šire javnosti i masovnih medija onda kada umetničko delo koje preuzima neki komercijalno uspešan sadržaj takođe postane komercijalno uspešno i time stvori sukob finansijskih interesa između dva ili više autora ili njihovih predstavnika.

(Re)kreativnost

Pojam (re)kreativnost je uveo Lawrence Lessig da bi označio inovativnu kombinatoriku koja koristi digitalno transformisanje postojećih sadržaja da bi se stvorilo novo umetničko delo.^[10] Koristeći idejne, metodološke, formalne i izražajne potencijale kompjuterske kontrole svih kulturnih artefakata koji se mogu digitalizovati, (re)kreativnost se manifestuje u izrazito raznovrsnoj umetničkoj produkciji. Zbog toga sam fokusirao ovo predavanje na projekte koji rade sa fenomenologijom fotografije, filma, televizije i interneta.

Intervencije

Odlični primeri (re)kreativnosti su instalacija Douglasa Gordona 24 Hour Psycho (1993) u kojoj je Hitchcockov klasik Psycho (1960) usporen tako da umesto originalnih 1 sat i 49 minuta traje 24 sata,^[11] i projekat Martina Arnolda Deanimated (2002) u kojem su glumci B trilera The Invisible Ghost (1941) sistematski uklanjani tokom trajanja filma tako da u poslednjih 15 minuta ne preostaje ni jedan.^[12]

Roger Luke DuBois razvija sopstveni AI softver za prepoznavanje likovne forme (computer vision) koji centrira portrete različitih dimenzija i kompozicija na očima prikazane osobe da bi izveo animacije Play (2006) i (Pop) Icon Britney (2010). U Play, to su portreti svih ‛zečica meseca’ (triplerica) iz prvih pedeset godina Playboya, a u (Pop) Icon Britney portreti pevačice Britney Spears iz svih njenih video spotova.

Statističke transformacije

Jason Salavon takođe razvija sopstveni softver kojim statistički tretira medijske sadžaje. U seriji Amalgamations (od 1997) koristi tehniku pretapanja slika na osnovu srednje vrednosti (mean) i vrednosti srednjeg člana (median). Every Playboy Centerfold 1988-1997 (1998) je izveden preklapanjem svih Playboyevih triplerica od 1988 do 1997, a Every Playboy Centerfold, the Decades (Normalized) (2002) preklapanjem triplerica po dekadama od šezdesetih do devedesetih godina 20 veka. Rad iz te serije, pod nazivom The Class of 1967 and 1988 (1998), čine četiri kompozitna portreta dobijena preklapanjem fotografija svih maturanata i svih maturantkinja iz umetnikovog srednješkolskog almanaha odnosno iz srednješkolskog almanaha njegove majke. U radu 100 Special Moments (2004) stapa stotinu konvencionalno tematizovanih fotografija preuzetih sa interneta: dece u društvu deda mraza, igrača u juniorskoj bejzbol ligi, verenika i diplomaca. U radu Portrait (2010) izvodi četiri kompozita sažimanjem fotografija svih portreta Fransa Halsa, Rembrandta van Rijna, Antonisa van Dycka i Diega Velasqueza izloženih u muzeju Metropolitan.^[13]

Sličan postupak precizno kontrolisanog pretapanja pomoću samostalno razvijenog softvera koristi Jim Campbell da bi u jednu sliku komprimovao sve slike filmskih klasika kao što su Citizen Kane (1941) Orsona Wellesa i Hitchcockov Psycho u ciklusu Illuminated Average Series (2000 i 2009).

Pretapanje velikog broja slika u radovima ovih umetnika eliminiše detalje, ističe kolorističko-kompozicione trendove u nastanku izvornih dela i ukazuje na evolutivne aspekte estetskih preferenci.

Infografičko razlaganje

Statističkim transformacijama prostorno-vremenskih, likovnih, semantičkih i narativnih kvaliteta, infografičke intervencije omogućavaju nove načine sagledavanja i vrednovanja kulturnih artefakata.

U seriji printova pod nazivom The Grand Unification Theory (1997) Jason Salavon infografički organizuje likovne sadržaje popularnih filmova. Filmovi Star Wars (1977), It’s a Wonderful Life (1946), Snow White and the Seven Dwarfs (1937) i Deep Throat (1972) su razloženi na serije slika (1 slika po sekundi filma) koje su radijalno organizovane u kolaž na osnovu srednjih valerskih vrednosti, od najsvetlijih slika u centru prema najtamnijim slikama na periferiji.

Jednostavnim sekvencijalnim razlaganjem u seriji printova Cinema Redux (2004) Brendan Dawes prikazuje ukupnu likovnu organizaciju i montažnu dinamiku filma. On izdvaja po jednu sliku u sekundi iz popularnih igranih filmova i sukcesivno ih postavlja u kompoziciju širine šezdeset slika (1 minut trajanja filma) i visine zavisne od trajanja filma. Povodom otvaranja bioskopa Tyneside 2008 godine Daniel Shiffman animira Dawesov postupak u video zidu Filament koji sukcesivno prikazuje i na različite načine pomera 1400 slika (50 sekundi) u sekvenci iz filma Run Lola Run (1998) Toma Tykwera. Marco Brambilla koristi isti princip animacije sekvencijalno razloženih filmskih sekvenci u seriji video radova pod nazivom Flashback (POV) (2010).

U projektu Motion Extractions / Stasis Extractions (2007-2009) Kurt Ralske usložnjava i dodatno estetizuje sekvencijalno razlaganje filma. On stvara velikoformatne printove u kojima se sukcesivno izdvajaju i pretapaju sve slike iz odabranih filmova^[14] prema kriterijumu pokreta kamere, glumaca ili predmeta: seriju Stasis Extractions čine slike u kojima nema kretanja, a seriju Motion Extractions slike sa pokretom.

Četrnaest godina posle Salavonove serije The Grand Unification Theory, Frederic Brodbeck razrađuje infografički pristup filmu u diplomskom radu Cinemetrics (2011) koji čine aplikacija u programskom jeziku Python, knjiga i serija postera. Aplikacija omogućava interaktivan prikaz i analizu unetih filmova prema različitim formalnim kriterijumima kao što su trajanje, prosečne hromatsko-valerske vrednosti kadra i dinamika pokreta u sekvenci, kao i poređenje originalne i remake verzije filma, svih filmova istog reditelja i filmova različitih žanrova.

Projekti Rogera Lukea DuBoisa Acceptance (2012) i Hindsight is Always 20/20 (2008) su realizovani statističko-semantičkom analizom teksta. Acceptance je generativni dvokanalni video rad u kojem se video snimci predizbornih govora predsednika Baracka Obame i guvernera Mitta Romneya (povodom prihvatanja kandidature za predsedničke izbore u SAD 2012 godine) uzajamno sinhronizuju prema rečima i frazama koje svaki od njih izgovara, a koje su 80% identične. Hindsight is Always 20/20 je serija grafika oblikovanih kao testovi za proveru oštrine vida, koje prikazuju karakteristične reči iz inauguracionih govora svih predsednika SAD. Veličina reči je određena učestalošću njihovog pojavljivanja.

Kultura kao baza podataka

Statistička sistematizacija takođe pomaže da se prepoznaju pravilnosti, rutine i klišei u proizvodima masovne kulture. Instalacija Every Shot, Every Episode (2001) umetničkog para Jennifer i Kevin McCoy je kolekcija svih snimaka iz TV serije Starsky and Hutch kategorizovana prema 278 različitih formalnih i narativnih kriterijuma (svako zumiranje, svako pojavljivanje arhitekture, svako maskiranje, svako pojavljivanje žene policajca itd). Snimci u svakoj kategoriji su sukcesivno snimljeni na diskove koje publika reprodukuje po slobodnom izboru u dva ili tri paralelna prikaza. Instalacija Every Anvil (2002) na isti način tretira animirane filmove iz serije Looney Tunes, koristeći 20 kategorija (svako preznojavanje, svako padanje, svako prikradanje, svaka eksplozija itd).^[15]

Tri video kanala u instalaciji Sync (2005) Marca Brambille su realizovana povezivanjem velikog broja kratkih sekvenci (2 slike u sekundi) koje prikazuju bioskopsku publiku, seksualni čin i borbu, preuzetih iz filmova i televizijskih programa. Ove hibridne autoreferentne strukture, oblikovane prema narativno-formalnim modelima sadržaja iz kojih su sačinjene, tematizuju tri esencijalne komponente ekranske kulture: izolovano ili distancirano posmatranje, seks i nasilje.

U radovima Copy Shop (2001) i, naročito, Fast Film (2003) Virgil Widrich inteligentno koristi nove mogućnosti reprodukcije i interpretacije akumuliranih medijskih sadržaja da bi kondenzovao opsesije i stereotipe klasičnog filma sa zabavno-kritičkim efektom. Fast Film je napravljen štampanjem svih slika odabranih filmskih sekvenci, njihovim preoblikovanjem, gužvanjem, cepanjem i kolažiranjem u nove kompozicije koje su zatim animirane. Taj postupak je omogućio duhovito i elegantno kondenzovanje konvencionalnog filmskog narativa, sa svim najvažnijim temama kao što su romansa, otmica, potera, borba i spasavanje, na svega 14 minuta.

Projekti ovih umetnika istražuju mogućnosti za intenziviranje i usložnjavanje razmišljanja o animaciji i filmu (kao specijalnoj vrsti animacije), o načinima njihovog doživljavanja, o njihovom kulturnom dejstvu i društvenim ulogama.

Eksploatišući sličnu metodologiju i pogodnosti digitalne montaže György Pálfi stvara dugometražni film Final Cut: Ladies and Gentlemen (2012) iz sekvenci 450 poznatih igranih i animiranih filmova. Zanimljivo je da su ovaj prilično dosadan film mnogi kritičari pohvalili kao ‛pravi izraz ljubavi prema filmskoj umetnosti’^[16] mada (ili upravo zato što) se njegov koncept ne zasniva na preispitivanju ili prevazilaženju nego na sistematskoj glorifikaciji klišea, konvencija i formalno-kreativne oskudnosti komercijalnog filma.

Društvo kao baza podataka

Ne samo kulturni artefakti, nego i sve društvene strukture i društveni odnosi zasnovani na frekventnoj obradi i razmeni velike količine sadržaja sa jasnim uzročno-posledičnim vezama i predvidljivim trendovima, se mogu koncipirati, organizovati, posmatrati i manipulisati kao baze podataka. Ekonomski sistemi i institucije kao što su industrija, marketing, advertajzing, masovni mediji, banke, osiguravajuća društva i informatički servisi su statistički organizovani i faktički tretiraju ličnosti, grupe i kategorije svojih klijenata kao manje ili više kompleksne baze podataka, a transakcije sa njima kao skupove programabilnih rutina.^[17] To se naročito manifestuje u interfejsu online društvenih mreža čiji dizajn i funkcionalna dinamika neposredno odražavaju statističku logiku ili nespretno pokušavaju da je sakriju, a umetnički projekti je prikazuju na duhovit, često spektakularan i provokativan način.

U projektu A More Perfect Union (2010-2012) Roger Luke DuBois se registrovao na 21 američki veb sajt za pronalaženje partnera. Sa njih je preuzeo 19 miliona profila i uredio ih prema geografskoj lokaciji (dobijenoj na osnovu poštanskog broja) i prema ključnim rečima iz opisa profila. Od tog materijala je napravio 43 mape SAD. Obojenjem između crvene za žene i plave za muškarce, savezne mape po državama prikazuju odnos rodnih preferenci za najfrekventnije ključne reči (plavokosa, cinična, zabavna, srećna, slobodoumna, usamljena, optimista itd), a njihovu zastupljenost izražavaju valerski (0d crnog za 0% do punog zasićenja crvene ili plave za 100%). U državnim i gradskim mapama, imena gradova je zamenio ključnim rečima koja u opisima svojih profila najčešće navode stanovnici tih gradova. Tako je dobijen specifičan socio-kulturni i identitetski presek današnjih SAD, zasnovan na manje ili više intimnim preferencama stanovništva.

Radeći na projektu, DuBois je naišao na profil još jedne osobe koja se, kao i on, registrovala na sajtove sa suprotstavljenim rodnim identitetima, životnim stilovima i seksualnim orijentacijama. Kontaktirao ju je i saznao da je ona muzičarka iz Oaklanda u Californiji, koja za svoje pesme izdvaja ključne reči i fraze sa veb servisa za pronalaženje partnera. DuBois ju je pozvao na sastanak sa idejom da uspostave intimnu vezu kao umetnički projekat. Otputovao je iz New Yorka u Oakland, izašli su na kafu, ali nisu nastavili druženje.^[18]

Postoje zanimljive paralele između ovog i projekta Face to Facebook Paola Ciria i Alessandra Ludovica, nastalog iste godine (2010). Face to Facebook je softverska platforma (internet robot) koja je preuzela milion profila korisnika društvene mreže Facebook, među njima izabrala 250.000 i smestila ih u sopstvenu bazu podataka. Zatim je, algoritmom za automatsko prepoznavanje lica sa fotografija, klasifikovala korisnike prema različitim kriterijumima (opušten, egocentričan, samozadovoljan, prijatan itd) i postavila njihove profile na veb sajt fiktivne agencije za lične kontakte Lovely Faces.

Kolažiranje i reorganizacija

Formalne transformacije, razume se, ne moraju da budu statistički zasnovane da bi otvorile nove perspektive za sagledavanje kulturnih artefakata i da bi stvorile nove događaje apstrahovanjem ili konkretizovanjem preuzetih sadržaja. Dovoljno je da raspolažu sistemskom organizacijom digitalnog zapisa i sredstvima za njegovu programiranu manipulaciju.

U radu Rear Window Timelapse (2011) Jeff Desom prostorno usklađuje i sinhronizuje kadrove Hitchcockovog filma Rear Window (1954) u jedinstvenu kolažnu panoramu koja istovremeno prikazuje događaje u dvorištu i u susednim stanovima, pretvarajući selektivni, montažno kontrolisani linearni prikaz u sinoptičku platformu.

Jono Brandell i George Michael Brower koriste nove mogućnosti organizacije, montaže, prikazivanja i deljenja videa na online servisima kao što je YouTube u aplikaciji Life in a Day Gallery (2010) koja prati kraudsorsing^[19] filmski projekat Life in a Day (2010) Kevina Macdonalda. Film Life in a Day je strukturno konvencionalan dugometražni narativ^[20] realizovan linearnom montažom oko 1000 od ukupno 80.000 video priloga postavljenih na YouTube 24 jula 2010 po pozivu autora. Nasuprot tome, i dosledno tehnološko-koncepcijskoj platformi projekta, aplikacija Life in a Day Gallery nudi različite načine interaktivnog pristupa, izbora, aranžiranja i (sukcesivnog ili paralelnog) prikazivanja svih 80.000 video priloga.

Tradicionalna televizijska tehnologija, međutim, i dalje može da bude uzbudljiv generator (re)kreativnosti. U instalaciji We Interrupt Your Regularly Scheduled Program… (2003) Osmana Khana i Daniela Sautera kablovski TV risiver šalje signal istovremeno u televizijski ekran okrenut prema zidu (tako da se umesto emitovane slike vidi njen umekšani refleks) i u kompjuter u kojem softver za linijsko skeniranje (slit-scanning) trenutno svodi svaku sliku tekućeg TV programa^[21] na vertikalnu liniju sa srednjom valersko-hromatskom vrednošću i projektuje je u kontinuitetu sa leve desnu stranu na zid pored televizijskog ekrana. Publika bira kanale pomoću daljinskog upravljača i tako stvara kontinualnu apstraktnu animaciju u kojoj se montažni rezovi i promene kanala vide kao oštre vertikale, a zumiranja kao zakrivljenja.

Video Ambient Environments: Windows XP (2013) Phillipa Stearnsa je jedan od novijih radova koji povezuju linijsko skeniranje i glitch estetiku. On pretvara osnovnu pozadinu operativnog sistema Windows XP (širine 3840 piksela) u video od 3840 slika (2 minuta i 8 sekundi za 29.971 slika u sekundi). Originalna slika je razložena, krećući se sa leve na desnu stranu, na 3840 vertikala širokih 1 piksel i svaka vertikala je razvučena u sliku širine 640 i visine 360 piksela. Slike su zatim sukcesivno animirane i sinhronizovane sa 28 puta usporenim zvukom koji se emituje za vreme pokretanja Windowsa XP.

(Re)kreativnost = Softver?

Ovi primeri ukazuju da se proceduralni činioci (re)kreativnosti i inovatovne kombinatorike mogu prikazati kao algoritam i pretvoriti u programski kod. I zaista, programi za video kompoziting i transkodiranje danas nude opcije za precizno uklanjanje objekata i za sekvencijalno izdvajanje slika, programi za obradu fotografija omogućavaju serijsko pretapanje slika na osnovu srednje vrednosti, u programskim okruženjima kao što je Processing postoje biblioteke za linijsko skeniranje u realnom vremenu,^[22] a brojne aplikacije za mobilne uređaje pretvaraju kameru u linijski skener.

Međutim, proceduralni činioci svakog kreativnog procesa, kada su jasno definisani, mogu se sistematizovati u algoritam i pretvoriti u programski kod. Ta plastičnost i prilagodljivost u imitiranju prirodnih pojava su ključne odrednice univerzalne računske mašine iz koje su nastali savremeni kompjuteri.^[23][24]

Primeri u ovom predavanju nas istovremeno podsećaju da stvaralački postupak u likovnim umetnostima objedinjuje tri vida učenja: vizuelni (percepcija, apstraktno likovno mišljenje, intuicija i uvid), interaktivni (manuelno, fizičko iskustvo i koordinacija) i simbolički (proceduralnost, jezik i tekst). Vizuelni i interaktivni su tradicionalno favorizovani u umetničkom obrazovanju, a simbolički je zastupljeniji i prepoznatljiviji u istraživanju i u komunikaciji nego u produkciji.^[25] Za umetnike koji koriste programiranje, simbolička uslovljenost programskog koda često predstavlja izvor živopisnih frustracija, ali i motiv za osvešćivanje metodologije, za negovanje preciznosti i discipline. Ti kvaliteti proceduralnog mišljenja—u spoju sa nepredvidljivim motivacijama, okolnostima i načinima uspostavljanja analogija—obogaćuju izražajne i saznajne potencijale inovativne kombinatorike ilustrujući bogatstvo ljudske kreativnosti i složenost digitalne kulture.