Travelling (Passage)

Dragan Jovanović, Untitled, photograph, 1975.

Faktum fotografije nastaje u objektivu kamere, a njen smisao u unutrašnjem oku posmatrača kao neka vrsta presretača misli i emocija, što je njena najvažnija veza sa ostalim likovnim umetnostima. Upravo zbog transparentnosti prikazanog, međutim, veliki narativni potencijal fotografije pada u jezički paradoks ilustrovan u Borhesovoj priči Tlön, Uqbar, Orbis Tertius, dok sa posmatračem koji sopstvenim sadržajima hrani fotografske prizore možemo uporediti junaka Borhesove pripovetke Dva zapisa, koji postaje osoba čijem pronalaženju posvećuje svoj život.^[1] Ta metafora o precesiji doživljaja je izraz Borhesove eruditske suvoće i pomanjkanja realnog iskustva, čemu svakako doprinosi i medijska priroda književnosti u kojoj većina intelektualno razrađenih sadržaja čeka svoje ispunjenje ‘na terenu’ bez garancije da će do njega i doći. Borhesov opus time podstiče na razmišljanje o celovitosti intuitivnog uvida – o jedinstvu spoznajnog i apstraktnog u iskustvu – čiji se značaj verovatno najdoslednije potvrđuje na putovanjima.

Putovanje kao katalizator ljudskih potencijala je ključna tema projekta Čarolija, beogradskog umetnika Dragana Jovanovića. Centralni motiv ovog rada je fotografija koju je autor snimio 1975. godine sa terase Tadž Mahala u Agri. Fotografija prikazuje deo plaže na kojoj hodočasnici vrše pripreme za obredno kupanje u reci Džamni. Njena dalja kontekstualizacija, međutim, naglašava činjenicu da su kupači spokojno isključeni iz tadašnjih svetski aktuelnih događaja (kao što su naftna kriza, evro-terorizam, vijetnamski rat) i da njihovi životi verovatno nikada neće deliti probleme drugih kultura, odnosno da se oni globalizaciji opiru pasivno, bez svesti i bez ambicija. Oni su još uvek Drugi. Pa ipak, ukazujući na značaj uvažavanja njihovog sveta, slika njihove izolovanosti ukazuje i na povlašćen položaj samog putnika-fotografa čiji identitet reflektuje.

Fotografija je postavljena u centar krstaste prostorne strukture koju čine faze njene dekompozicije, sprovedene umanjivanjem do rasterske tačke, zumiranjem do piksela, posvetljivanjem do beline i zatamnjivanjem do zacrnjenja. Putovanjem kroz ovako seciran snimak, svetlost simbolički afirmiše svoj nestalni karakter i ulogu u optičko-ideološkom iluzionizmu svih kultura. Promena opažanja izazvana elektromagnetnim zračenjem i promena ličnosti podstaknuta putovanjem obuhvaćene su likovnim postupkom koji pleni jednostavnošću i elegancijom, navodeći posmatrača da, slično kao u vežbi koncentracije, otkloni sve slike i misli koje dolaze. Sa lakoćom koja je izraz najviših stvaralačkih sposobnosti, likovno mišljenje Dragana Jovanovića dodiruje granične oblasti privida, percepcije i spoznaje. Ideje o nepouzdanoj vezi između sticanja iskustva i transformacije ličnosti, kao i o relativnosti ‘istine’ i ‘stvarnosti’, oslobođene su etičkog vrednovanja i jedino što Čarolija nudi sa punom sigurnošću jeste neminovnost promene.