Egonija

Jozef Tašnadi, Egonija, CD-ROM, 2000.

Među zapadnim umetnicima i teoretičarima umetnosti tokom poslednjih dvadeset godina sve je prisutnija ideja, izražena na različite načine i u različitim kontekstima, o superiornosti istočnih umetnika. Ova, za umetnike sa naših podneblja atraktivna teza je koliko zanimljiva toliko i problematična budući da je, iako možda osnovana, ipak prilično neodređena, što otvara prostor za različite interpretacije i za ideološke zloupotrebe. One su najčešće utemeljene u svesno ili nesvesno izraženoj kulturnoj hegemoniji zapada, kojom se sopstvena predstava, slika ili ideja o Drugom, a koja ne mora biti ni precizna ni objektivna, projektuje kao merilo, bez interakcije, provere ili preispitivanja. Pogubne posledice takvog pristupa ogledaju se, na primer, u politici ljudskih prava koja se zasniva na modelu humaniteta koji proizlazi iz specifično zapadnog mentaliteta, a ipak se uspostavlja kao opšte mesto i u kulturama kojima je potpuno neprimeren. Sličan pristup se ogleda u zapadnom sagledavanju i tretmanu istočne umetnosti. Zbog toga nisu retke savremene tematske izložbe o istočnom kulturnom identietu, koje zapravo funkcionišu ili kao manifestacije suštinskog nerazumevanja ili kao revije različitih strategija dodvoravanja kojima ambiciozni istočni autori pribegavaju da bi bili prepoznati i uspešni u zapadnom tržištu umetnosti.

Sa druge strane, moguću osnovanost teze o superiornosti istočnih umetnika možda podržavaju opusi autora kao što je mađar Jozef Tašnadi (József Tasnádi). Rođen 1960 godine, Tašnadi je završio Visoku školu za arhitekturu (1984) i grafiku na Likovnoj akademiji Jon Andresku (1990) u Klužu (Rumunija), a zatim i grafiku na Akademiji likovnih umetnosti u Budimpešti (1994). Nastupa na brojnim samostalnim i grupnim izložbama i radionicama.

Tašnadi je umetnik koji, neopterećen problemima zapadne interpretacije istočnog kulturnog identiteta, zasniva svoju poetiku na preispitivanju temeljnih problema i kontradikcija zapadne misli – filozofske, umetničke i naučne. Njegovi radovi su izvedeni u pažljivo odabranim i koncepcijski primerenim medijima, od grafika preko instalacija do računarskih radova, a karakteriše ih ekonomičnost, preciznost i elegancija. Mada nastaje iz prosvećenosti i bogatog životnog iskustva, suptilni humor njegovih projekata miri fascinaciju sa razočaranjem, održavajući distancu koja je ujedno i uslov njihovog nastanka.

Tašnadijev rad pod nazivom Egonija predstavljen je premijerno na radionici Mailart održanoj 2000 u Gracu, Austrija. Forma interaktvine HTML prezentacije u kojoj je rad izveden predstavlja ironičnu parafrazu sveprisutnih umetničkih CD-ROM portfolija. HTML, koji umetnici uglavnom koriste za prikazivanje i plasman svog rada, Tašnadi je upotrebio za demistifikaciju ega Umetnika, uzimajući, razume se, samoga sebe kao model.

Rad je izvrsno oblikovan, sa jednostavnim ali rafiniranim tipografsko-grafičkim elementima na crnoj pozadini i tehnički je odlično izveden. Na uvodnom ekranu je naslov EGONIJA ispod kojeg klizi poznati citat agenta Smita iz filma Matriks: “Nikad ne poveravaj čoveku posao koji može da obavi računar (Never entrust the work of a computer to a man).” Naslov je ujedno i meni čije se svako slovo prelazom miša menja u jedan od pet linkova: Kosmegonija (od kosmogonija), Egotika (od matematika), Egozofija (od filozofija), Egolog (od monolog) i Egonija (od agonija). Unutar svakog od linkova, različiti problemi odnosno aspekti ega su kontekstno obrađeni, a u glavnoj i jedinoj ulozi uvek je Tašnadijev fotografski portret snimljen iz svih uglova i animiran tako da rotira i kreće se po ekranu. Tako, na primer, u Egozofiji dve identične umetnikove glave rotirajući proizvode kratke tragove latencije (efekat popularan u muzičkim video spotovima kasnih osamdesetih) i raspravljaju. Glava1: Koju boju više voliš – crnu ili belu? Glava 2: Crnu. Glava 1: Ne voliš belu? Glava 2: Ne, volim i belu. Glava 1: Znači crnu ipak manje voliš? Glava 2: Pa, i crna mi se dopada... Rasprava se nastavlja u nizu varijacija, ali bez razrešenja. Kosmegonija je animirana planetarna revolucija u kojoj po ekliptici oko jedne umetnikove glave orbitira druga. U Egologu, jedna glava konstatuje da bi bilo najbolje kada bi svako sledio sopstvenu sudbinu, posle čega, pitanjem druge glave koje glasi: “I?” započinje sumanuta razmena logičkih fraza “i/ili”, “i/i/ili”, “ili/i/i/ili” itd.

Po svojoj medijskoj primerenosti Egonija se može uporediti sa izvrsnim Totalnim gubljenjem vremena Montija Pajtona (Monty Python's The Complete Waste Of Time). U obe prezentacije, mada obiluju akcijom, jedina promena se realizuje na planu simboličke razmene, bez razrešenja ili pouke. Za razliku od softvera koji uglavnom postaje koristan samo ako se na neki način komercijalizuje, Egonija je i neupotrebljiva i nekomercijalna.

Ovaj autoreferentni rad je istovremeno i očaravajuće komičan i ozbiljan. On je koncepcijski zasnovan na mišljenju, ali bez romantičarske misterije i često naivne mistifikacije mnogih srodnih radova iz epohe Modernizma. Istovremeno, refleksivni ključ ovog, kao i ostalih Tašnadijevih radova bezuslovno prevazilazi suvoparni i mlaki intelektualizam koji karakteriše jedan deo savremene umetničke produkcije. Njihova pročišćenost i kompaktnost zapravo se ne mogu ni porediti sa ispraznom opustošenošću koja kod mnogih njegovih zapadnih kolega nastaje kao posledica životne dosade.